Cách tiếp cận kiến trúc của người chiến thắng giải thưởng Pritzker 2011, ông Eduardo Souto de Moura có thể khó tóm tắt. Niềm tin của ông về các vấn đề thẩm mỹ và thiết kế được vô cùng mạnh mẽ, nhưng cũng rất riêng biệt và đôi khi thậm chí khác thường.
Trong các công trình của ông, điều này biến thành các tòa nhà bí ẩn, nhưng không hào nhoáng trong lời nói của Ban giám khảo Giải thưởng Pritzker 2011, các tòa nhà của ông có một khả năng độc đáo truyền đạt các đặc điểm dường như mâu thuẫn về quyền lực và sự khiêm tốn, dũng cảm và tinh tế của chính quyền và cảm giác thân mật cùng một lúc. Trong cuộc phỏng vấn mới nhất từ sê-ri Ý tưởng Thành phố của mình, Vladimir Belogolovsky nói chuyện với Souto de Moura để thăm dò tư duy kiến trúc của ông và hiểu được suy nghĩ đằng sau những tác phẩm mạnh mẽ nhưng khiêm tốn này.
Vladimir Belogolovsky: Tôi đã có cơ hội đến thăm Bảo tàng Paula Rego của ông ở Cascais ngoại ô Lisbon, đó là một một tác phẩm điêu khắc rất mang tính biểu tượng …
Eduardo Souto de Moura: Tại sao bạn nói nó là điêu khắc? Tôi không đồng ý.
VB: Chà, tôi chỉ thể hiện ấn tượng của mình và ông có thể cho tôi biết lý do tại sao ông nghĩ nó không phải là điêu khắc không?
SM: Tôi thích điêu khắc. Tôi thích nghệ thuật. Nhưng kiến trúc không phải là nghệ thuật, và nó không phải là điêu khắc. Bảo tàng Paula Rego không phải là một tác phẩm điêu khắc vì một tác phẩm điêu khắc không có công năng bên trong. Nếu tôi cắt một tác phẩm điêu khắc ở bên trong thì sẽ không có gì. Bảo tàng Paula Rego là kiến trúc. Bảo tàng là một phức hợp của một số tòa nhà. Chúng chứa các bản vẽ, tranh vẽ và sắp đặt cho bộ sưu tập vĩnh viễn, một cửa hàng sách, một quán ăn và một không gian ở giữa để triển lãm tạm thời. Bảo tàng rất nhỏ, chỉ có tầng trệt, nên bạn không thể nhìn thấy nó từ quá xa. Bảo tàng ở đâu? Vì vậy, tôi đề xuất xác định những không gian khác nhau của bảo tàng với các hình dạng cao chót vót tương phản với cây xanh và cây cao xung quanh. Quy mô của các hình thức này tương tự như một cung điện gần đó và các vật liệu tôi sử dụng tương tự như các tòa nhà đáng nhớ khác trong khu vực. Vì vậy, bảo tàng được xây dựng từ ký ức của tôi về nơi này.
VB: Lý do tôi muốn bắt đầu cuộc trò chuyện này bằng cách nói về sở thích của ông đối với điêu khắc có liên quan đến nhà điêu khắc Donald Judd. Ông biết ông ấy, phải không?
SM: Năm 1993, tôi đang giảng dạy ở Zurich và các sinh viên của tôi đã giới thiệu cho tôi công trình của Judd. Tôi không biết ông ấy trước đó. Họ đưa cho tôi cuốn sách Kiến trúc của ông ấy và tôi đã đi xem triển lãm đồ nội thất của ông ấy trong một phòng trưng bày ở Zurich. Tôi mua danh mục và đọc các miêu tả và trở nên say mê với các tác phẩm của ông ấy. Ông ấy nói rằng ông đã mệt mỏi với công việc đơn độc rất trừu tượng của một nhà điêu khắc và bày tỏ mong muốn thực hiện các dự án kiến trúc với mục đích xã hội. Khi tôi đọc nó, tôi cảm thấy đồng cảm với suy nghĩ của ông ấy từ tận sâu bên trong vì tôi cảm thấy mệt mỏi với kiến trúc và vẫn luôn mơ ước trở thành một nhiếp ảnh gia. Trong cuốn sách, ông ấy nói rằng ông ấy không muốn làm việc một mình như một nghệ sĩ. Nghệ sĩ sống một mình, trong khi cuộc sống của một kiến trúc sư thì ngược lại. Chúng tôi bị bao vây bởi quá nhiều người muốn ảnh hưởng đến quyết định của chúng tôi, cộng tác viên, kỹ sư, chính trị gia, công chúng,… Dù sao thì, tôi thích ý tưởng của ông ấy và một hôm tôi đang ở trong một hiệu sách và nghe ai đó nói về Bồ Đào Nha và Álvaro Siza. Vì vậy, tôi đã đến, giới thiệu bản thân mình, và người đó là Donald Judd. Chúng tôi bắt đầu nói chuyện và tôi hứa với ông ấy sẽ tổ chức bài giảng ở Porto. Vài tháng sau, chúng tôi nhận được tất cả sự hỗ trợ cần thiết cho chuyến đi của ông ấy và sau đó chúng tôi phát hiện ra rằng ông đã qua đời vì bệnh ung thư. Sau đó, tôi đã đến thăm cơ sở của ông ở Marfa, Texas và chiêm ngưỡng nhiều công trình của ông ấy trong các cảnh quan mở và các tòa nhà nhỏ mà anh ấy đã tu sửa và xây dựng. Tôi thích cách ông ấy kết hợp nghệ thuật trừu tượng với nghệ thuật và kiến trúc bản địa. Ông ấy là một anh hùng đối với tôi, và là một trong những tài liệu tham khảo chính cho kiến trúc của tôi. Ngoài ra Mies van der Rohe cũng là một ảnh hưởng quan trọng khác.
VB: Vậy sau những gì bạn nói với tôi về việc bị ảnh hưởng bởi Judd, liệu có chính xác khi nói rằng tác phẩm của bạn là sự giao thoa giữa điêu khắc và kiến trúc?
SM: Không! Quên điêu khắc đi. Tôi không phải là một nhà điêu khắc. Quan điểm của tôi là Judd chuyển từ điêu khắc sang kiến trúc vì ông mệt mỏi khi làm việc một mình như một nhà điêu khắc, ông hướng về công việc hợp tác với những người khác như một kiến trúc sư để tạo ra các tác phẩm có khía cạnh xã hội và ý nghĩa xã hội.
VB: Ông nhận ra mục đích chính trong các công trình của mình là gì?
SM: Không có mục đích gì cả! Tôi ghét khi các kiến trúc sư cố gắng giải thích ý định của họ bằng cách nói rằng họ muốn làm kiến trúc thơ ca chẳng hạn.
VB: Ông nói rằng “Diễn giải kiến trúc là một thảm họa.”
SM: Chính xác. Tôi không thích giải thích và những cảm xúc đặc biệt bị kích động. Đối với tôi, một đối tượng là đủ. Tôi không quan tâm đến việc biết những gì tác giả muốn nói. Tôi muốn đọc và giải thích kiến trúc cho chính mình.
VB: Bạn muốn làm kiến trúc chính nó, không đại diện cho bất cứ điều gì.
SM: Tôi muốn tạo ra những nơi mọi người có thể sống và hạnh phúc. Tôi ghét Intentions in Architecture, cuốn sách của Christian Norberg-Schulz. Và tôi thích câu, “Đường đến địa ngục được lát bằng những ý định tốt”. Bạn có thể lồng hợp lý hóa quá trình. Một dự án không phải là một kết luận có ý nghĩa. Nếu bạn cố gắng giải thích ý định của bạn, bạn đang nói dối.
VB: Vậy mục tiêu của bạn là gì? Bạn muốn đạt được điều gì với kiến trúc của mình?
SM: Đầu tiên, để thể hiện theo cách riêng của tôi, quan điểm cá nhân của tôi. Tôi là khách hàng của riêng tôi, nghĩa là trước tiên, tôi làm kiến trúc cho chính mình. Nếu tôi hạnh phúc, nếu công việc của tôi hữu ích, và nó làm cho khách hàng của tôi hạnh phúc thì mục tiêu đã đạt được. Các kiến trúc sư nói rằng họ đang làm việc cho người khác là đang nói dối. Tôi phải thỏa mãn bản thân mình trước. Nếu điều đó xảy ra, có cơ hội làm cho những người khác cũng hài lòng.
VB: Bạn thường bắt đầu một dự án như thế nào? Tôi đọc được rằng bạn không bao giờ muốn bắt đầu một cái gì đó hoàn toàn từ bản phác thảo.
SM: Không khôn ngoan khi bắt đầu từ một bản phác thảo. Có rất nhiều kiến thức … Tôi thường xem lại các dự án trước đây của mình để xem làm cách nào chúng có thể phù hợp với bối cảnh mới. Đây chỉ là bước bắt đầu và sau đó tôi biến đổi chúng. Mỗi khi tôi bắt đầu một dự án với hy vọng nó sẽ trở thành một thứ gì đó. Nếu không có gì thay đổi, dự án kết thúc. Nhiệm vụ được hoàn thành. Khi tôi làm việc, tôi cần càng nhiều thông tin càng tốt. Tôi luôn thách thức các khuôn mẫu và phương án của mình để xem chúng phù hợp với các góc cạnh vấn đề như thế nào. Và, tất nhiên, bạn luôn cần một khách hàng. Ngay cả một khách hàng ngu ngốc, tôi cần sự ngu ngốc của anh ta. Tôi có thể làm việc một cách vô nghĩa và không có quá trình. Vẻ đẹp của cuộc sống là trong những mâu thuẫn của nó. Tôi cần áp lực. Le Corbusier từng nói, “Kiến trúc không phải là cái này hay cái kia; mà nó ở giữa.”
VB: Cuốn sách của bạn, Floating Images: Eduardo Souto de Moura’s Wall Atlas về các phác thảo của bạn, hình ảnh của nhiều dự án, di tích, tin tức từ các tờ báo và tạp chí của nhà ở, tháp thời trung cổ, hàng không mẫu hạm, giàn khoan dầu ngoài khơi, quảng cáo của trang phục thanh lịch và vỏ bao thuốc lá. Tất cả những hình ảnh này được ghim hoặc lưu trữ tại studio của bạn ở đây. Chúng đóng vai trò gì trong công việc của ông và ảnh hưởng đến ông như thế nào?
SM: Ngay lập tức. Nó giống như một tia sáng Tôi thấy một điều gì đó hấp dẫn sự quan tâm của tôi. Tôi không nghĩ về điều đó. Nếu tôi thích một hình ảnh, tôi giữ nó và tôi có thể sử dụng hoặc có thể không bao giờ sử dụng nó. Nhìn vào bức tranh này trên tường. [Chỉ vào một bức tranh được ghim trên tường ngay sau lưng người dẫn chương trình] Đây là một đám cháy ở Trung Quốc. Nếu bạn đóng khung nó theo một cách cụ thể, bạn có thể nhận ra một số dự án của Frank Gehry ở đó. Có một kết nối giữa những hình ảnh và dự án như vậy. Nhưng tôi không thích giải thích quá trình này.
VB: Vì vậy, bạn lưu trữ những hình ảnh này và chúng có thể lóe ra vào một ngày nào đó hoặc không …
SM: Kiến trúc là tất cả về sao chép. Chúng tôi sao chép những thứ mà chúng tôi thấy. Nhưng khi quá trình sao chép này xảy ra một cách có ý thức thì đó là một thảm họa. Nó nên là tiềm thức, gần như là không chủ đích.
VB: Vậy nên không có gì được phát minh. Quá trình này cho ra một giải pháp là biến đổi?
SM: Hãy nói rằng tôi có một thư viện hình ảnh trong đầu. Khi tôi đang làm việc, những hình ảnh này xuất hiện. Đây là vô thức. Tôi nhìn xa hơn giải pháp; Tôi tìm một cách biểu lộ. Tôi cũng thu thập các câu. Ví dụ, tôi thích Freud, “Từ sai lầm đến sai lầm, người ta phát hiện ra toàn bộ sự thật.” Một người khác là Beckett, “Đã từng thử. Đã từng thất bại. Không vấn đề gì. Hãy thử lại. Thất bại lần nữa. Thất bại tốt hơn.” Vì vậy, ý định của tôi luôn luôn là thử tìm kiếm một thứ gì đó đặc biệt và cá nhân.
VB: Ông đã nói rằng Mies là một trong những kiến trúc sư ảnh hưởng nhất đến ông. Nhưng chỉ một vài dự án của ông, như Torre do Burgo của bạn ở Porto, cho thấy điều đó. Điều gì thu hút bạn vào công việc của anh ấy?
SM: Có lẽ ông ấy là kiến trúc sư mâu thuẫn nhất. Ông nói một kiểu nhưng lại làm một thứ hoàn toàn khác. Ông thiết kế các tòa nhà bằng kính nhưng sống trong một tòa nhà tân cổ điển bằng đá từ thế kỷ 19. Mies nói, “Vẻ đẹp là tấm gương của sự thật.” Nhưng hãy nhìn vào những bức vẽ chi tiết của anh ấy. Tôi có cả một bộ sưu tập của họ ở đây. Tất cả những bản vẽ đó là dối trá!
VB: [Cười.] Nhưng chúng thật đẹp khi nhìn vào.
SM: Ồ, chúng vô cùng thần thánh! [Cười.]
VB: Vậy nên, bạn đang nói rằng những chi tiết xếp lớp phức tạp này là không cần thiết.
SM: Tất nhiên chúng là cần thiết! Đó là tất cả những gì làm nên kiến trúc. Những chi tiết đẹp đẽ này có thể không có chức năng gì, chúng không thực tế, nhưng chúng rất đẹp và do đó, rất cần thiết. Chúng là một kiểu trang trí kì công… Như Nietzsche đã nói, “Chúng ta có nghệ thuật để không chết vì sự thật”. Tất cả các mặt tiền đều là giả. Tôi đã cố gắng thể hiện điều đó trong dự án Torre do Burgo của tôi. Mỗi mặt tiền là một câu chuyện, một quan điểm …
Biên dịch: MP
Một cuộc phỏng vấn vui vẻ với KTS Glenn Murcutt - người đạt giải Pritzker 2002
Kiến trúc sư Nguyễn Huy Khanh sinh năm 1971 tại Hà Nội, anh theo đuổi ngành Kiến trúc tại trường Read more
Kiến trúc sư Nguyễn Chứng Nhân sinh năm 1977, sau khi anh tốt nghiệp PTTH tại Việt Nam anh sang Read more
Mới đây, khuôn viên ĐH Quốc Gia TP.HCM trở thành không gian điêu khắc phục vụ sinh viên. Đây là Read more
Bảo tàng cầu gỗ yusuhara tại tỉnh Kochi, Nhật Bản là tác phẩm của KTS Kengo Kuma và cộng sự, Read more
Biệt thự độc đáo với ngôn ngữ điêu khắc tinh tế, hiện đại dưới đây nằm trên một vách đá Read more