Sẽ là ngộ nhận nếu vẫn còn nhìn nhận, đánh đồng về tính chất hoành tráng trong trang trí đô thị với cái đẹp. Hiện nay, rất nhiều đô thị được trang trí thiên về quy mô hơn là chất lượng. Thế nhưng, bản chất của hoành tráng không bao hàm đầy đủ ý nghĩa của cái đẹp. Quan trọng là sự phù hợp với văn hóa và không gian đô thị.

Mỗi độ xuân về, các đô thị lại được trang hoàng với nhiều hình thức: treo đèn đường, băng rôn khẩu hiệu, tranh vẽ, tranh cổ động tại các tuyến phố. Phức tạp hơn là bố trí tiểu cảnh tại các không gian công cộng lớn như công viên, quảng trường. Thậm chí là tạo một tuyến phố với rất nhiều trang trí và khung cảnh khác biệt, ứng dụng nhiều hình thức tạo hình nghệ thuật công cộng khác nhau như: Đường hoa Nguyễn Huệ (TP.HCM) hay Phố Hoa bên hồ Gươm (Hà Nội). Đây là cách mà những người làm nghệ thuật đóng góp cho các đô thị vẻ đẹp trong những ngày xuân đầu năm.

Trên thế giới, năm mới cũng là dịp để các nghệ sỹ và cả kiến trúc sư cùng đóng góp trang trí các tuyến phố đô thị. Các thiết kế trang trí đường phố của họ đã đi vào lòng công chúng, được công chúng mong chờ và đón nhận. Đó là các thiết kế trang trí cây thông Noel khổng lồ và đồng hồ điện tử đếm ngược tại quảng trường thời đại New York (Mỹ), thiết kế con đường ánh sáng trên đại lộ Champs-Elysees – Paris (Pháp), thiết kế phố đèn lồng năm mới tại đặc khu Hồng Kông (Trung Quốc)… Tùy theo chủ điểm từng năm, các hình thức đều được thể hiện nhất quán về cách trang trí nhưng rất đổi mới về mặt tạo hình và cách thức tiếp cận với công chúng. Điều này chứng tỏ sự đồng nhất trong ý tưởng tổ chức và hưởng thụ nghệ thuật trang trí công cộng ở mọi quốc gia trên thế giới.

Về cơ bản, thiết kế trang trí không gian công cộng trong đô thị ngày tết là một bộ phận của thiết kế đô thị, tuy nhiên mang tính chất ngắn hạn. Chính vì vậy, về mặt lý luận thiết kế, cách thức thiết kế trang trí này cũng phải tuân theo một số các quy tắc chung trong thiết kế đô thị bao gồm: quy mô, hình thức thể hiện và nội dung. Đây là kiểu trang trí hướng đến rộng rãi mọi tầng lớp nhân dân với mọi trình độ thụ cảm nghệ thuật khác nhau, đơn giản, dễ hiểu nhưng cũng phải sống động và bắt mắt.

Trang trí ánh sáng đại lộ Champs Elysees (Paris – Pháp)

Thời gian qua, tại các đô thị, bao gồm cả Hà Nội và TP.HCM, các thiết kế trang trí đường phố đặc biệt cho dịp năm mới có chất lượng còn chưa nhiều. Gần như chỉ có đường hoa Nguyễn Huệ (TP.HCM) và Phố Hoa bên hồ Hoàn Kiếm thành phố Hà Nội là gợi lên được đôi chút ấn tượng, còn lại đều không đạt được hiệu quả tổng thể. Khi hình ảnh tổng thể không được quan tâm đúng mức thì dù các góc tiểu cảnh có đạt được hiệu quả bao nhiêu, cũng rất khó đem lại sự cảm nhận cái đẹp được trọn vẹn. Một thiết kế đầy đủ cần đạt được các giá trị về tổng thể trong đó có tính đến phân vùng không gian. Mỗi vùng không gian đô thị được xem xét và có cách trang trí khác nhau để người xem khi di chuyển trên các tuyến đường từ ngoại thành vào trung tâm đô thị hay giữa các vùng đô thị khác nhau đều có thể nhận ra một ý tưởng xuyên suốt kết nối nhưng cũng rất dễ nhận ra tính đặc trưng của tổng thể bên cạnh chi tiết.

Hoành tráng chưa bao hàm cái đẹp…

Sẽ là ngộ nhận nếu vẫn còn đánh đồng tính hoành tráng trong trang trí đô thị với cái đẹp. Hiện nay rất nhiều đô thị còn được trang trí thiên về quy mô hơn là chất lượng. Trong mỹ học, bản chất của hoành tráng không bao hàm đầy đủ ý nghĩa của cái đẹp. Hiện nay, tại các không gian công viên hay quảng trường, người ta dựng nên những kiểu trang trí với hình dáng “nhập ngoại” xa lạ, với kích thước khổng lồ, nhưng hiệu quả thẩm mỹ lại không đạt được là bao. Ngược lại, có những thiết kế chỉ có quy mô nhỏ và đơn giản, nhưng hòa nhập với không gian và cảnh quan xung quanh, bởi vẻ đẹp của nghệ thuật tạo hình và đặc biệt là sự súc tích trong thông điệp truyền tải, ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Trang trí tuyến phố đi bộ Hồng Kông (Trung Quốc)

Cái đẹp trong thiết kế trang trí đô thị phải được khai thác từ góc độ văn hóa…

Sẽ là rất xa lạ nếu áp dụng một cách máy móc cùng một kiểu trang trí cho các đô thị khác nhau trên khắp cả nước. Người làm nghề kiến trúc và người thiết kế trang trí cho các đô thị nói chung cần hiểu được các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của mỗi đô thị theo từng thời kỳ, để có được chủ đề và ý nghĩa truyền tải nội dung thông qua các phương pháp tạo hình. Với mỗi đô thị, theo đặc điểm vùng miền, nên có những chủ đề và cách thức thể hiện khác nhau. Làm sao để các đô thị vùng Đồng bằng sông Hồng khác biệt với đô thị miền Trung hay đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long, thành phố Huế nên có các hình thức trang trí khác với Hà Nội… Chỉ khi đó, văn hóa mới thực sự là một câu chuyện, được truyền tải bên trong của các hình thức thể hiện nghệ thuật trang trí công cộng, mang lại cái hồn cho thiết kế đô thị. Các thiết kế cần phù hợp với không gian văn hóa, cảnh quan quan đô thị.

Gần đây có xu hướng sử dụng các hình ảnh và nhân vật chất liệu văn hóa ngoại nhập. Tuy nhiên, nên có một quy hoạch cụ thể, tránh lạm dụng tràn lan sẽ gây hậu quả và tác dụng ngược cho không gian cảnh quan đô thị, đặc biệt là các đô thị và vùng đô thị lịch sử có nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Những hình ảnh mới nên được quy hoạch tại các không gian và vùng đô thị mới, hiện đại. Trong các thiết kế này cũng nên hướng đến việc lồng ghép thêm các yếu tố văn hóa Việt ở mức độ cho phép để tạo được sự gần gũi trong câu chuyện văn hóa của người dân. Người Trung Quốc đã lồng ghép rất tinh tế trong việc lồng ghép yếu tố bên ngoài và yếu tố bản sắc. Tại thành phố Bắc Kinh, hình ảnh ông già Noel trên tay cầm đèn lồng hay gióng tre thẳng lấp ló trong rặng phông nền, hay đơn giản chỉ cách bố trí sắp đặt không gian theo phong thủy phù hợp với văn hóa truyền thống Trung Hoa. Cũng rất ít thấy chuyện tiểu cảnh ông già Noel được thiết kế cho các không gian công viên cổ trong nội đô Bắc Kinh, thay vào đó có khi chỉ đơn giản là những giàn đèn lồng truyền thống nhiều màu sắc được treo ngay ngắn. Một ví dụ thiết kế có ngụ ý về văn hóa hết sức tinh tế, có chọn lọc và sâu sắc tính bản địa.

Hội nhập về ý tưởng và hình thức thể hiện…

Thiết kế tạo hình cũng cần nhắm đến các giá trị hiện đại, tiệm cận và hội nhập với văn hóa cũng như hình thức trang trí không gian công cộng chung của thế giới. Theo từng loại hình và tính chất không gian, sẽ có nhiều kiểu thể hiện và nội dung khác nhau. Nên có sự phân loại khác biệt cho từng kiểu loại không gian như: không gian tuyến, không gian điểm, không gian văn hóa, không gian hiện đại, không gian cho khu chung cư hay không gian cho các trung tâm thương mại, cao ốc văn phòng. Tùy theo trường nhìn thị giác để có những thiết kế trang trí hiện đại hay truyền thống.

Thiết kế tiểu cảnh trung tâm khu siêu thị tại Singapore

Rất cần ứng dụng các công nghệ và cách thức thể hiện nghệ thuật hiện đại cho các không gian đô thị hướng đến sự ấn tượng và truyền tải thông điệp cao như nghệ thuật trình chiếu ánh sáng công nghệ cao, nghệ thuật trình chiếu visual art, nghệ thuật sắp đặt hay thậm chí có sự kết hợp với các bộ môn nghệ thuật khác như sân khấu, điện ảnh, xiếc… Sử dụng các loại chất liệu tạo hình mới như nước, lửa, khói, composite bên cạnh các chất liệu truyền thống.

Để các đô thị có được vẻ đẹp qua các hình thức trang trí công cộng mỗi dịp xuân về, công việc này cần được quan tâm đầu tư một cách đúng mức cả về kinh tế và chất xám. Các đô thị rất cần những thiết kế trang trí công cộng thực sự đậm chất văn hóa và giá trị nhân văn cho đông đảo công chúng.

KTS Hoàng Minh Thành
Theo Tạp chí Kiến trúc Việt Nam số 12/2012

Bình luận từ Facebook

BÀI VIẾT LIÊN QUAN